De Oude Algemene Begraafplaats van Zeist, een levend monument

In het hart van Zeist ligt de Oude Algemene Begraafplaats, die in 1965 gesloten werd verklaard. Afgelopen decennia verwilderde de beplanting. Het poortgebouw en de grafmonumenten raakten in verval. In 1987 werd de hele begraafplaats een gemeentelijk monument en in 1999 werden het poortgebouw, vier grafmonumenten en de parkaanleg aangewezen als Rijksmonument.

In het najaar van 2000 werd een werkgroep gevormd door de gemeente Zeist, Rotary Club Zeist, Stichting ’t Gilde, het Zeister Historische Genootschap van de Poll Stichting en de Rijksdienst voor Monumentenzorg. De werkgroep moest een plan ontwikkelen om de Oude Algemene begraafplaats in stand houden en ontwikkelen. In 2002 werd de Stichting Oude Algemene Begraafplaats Zeist ‘de Kleine en de Groote’ opgericht. Het bestuur van de stichting bestaat twee vertegenwoordigers van de gemeente Zeist (eigenaar van de begraafplaats), het Zeister Historisch Genootschap, de Rotary Club Zeist en Stichting ’t Gilde Zeist.

Steeds meer wordt er nagedacht en gesproken over sterven en dood. Begraafplaatsen zijn plaatsen geworden die uitnodigen om naar binnen te gaan. Voor de stiltezoeker kan het een plek zijn om tot rust en bezinning te komen.

Een stiltegebied, een plek van rust en bezinning

De Oude Algemene Begraafplaats werd in 1829 in formele stijl aangelegd, dus in een patroon van rechte paden, dit is duidelijk te zien in het voorste gedeelte van de begraafplaats. Bij de aanleg is ook een poortgebouw opgericht. Het rechter gedeelte deed dienst als doodgraverswoning en het linker gedeelte werd ingericht als baarhuis en als bewaarplaats voor gereedschappen. In 1884 werd de doorgang verhoogd en kreeg het Poortgebouw zijn huidige, monumentale karakter in neoclassicistische stijl. In 1890 is de begraafplaats uitgebreid in landschapsstijl naar een ontwerp van tuinarchitect H. Copijn.

Door het intomen van de verwildering van de planten en bomen op de begraafplaats en het zorgvuldig restaureren van grafmonumenten, grafstenen en niet te vergeten de unieke grafkelders, is de begraafplaats een plek geworden, waar het prettig vertoeven is. Het geeft mensen de kans om midden in Zeist een stiltegebied te bezoeken, een plek van rust en bezinning. Vragen over leven en dood, maar ook het historisch perspectief en de ecologische waarde geven aan de begraafplaats een bijzondere betekenis.

Kom eens langs

De begraafplaats is vrij toegankelijk.  Maak een wandeling langs grafmonumenten naar wie een straat in Zeist is genoemd, langs de grafmonumenten van bekende Zeistenaren of bezoek de tentoonstelling in het Poortgebouw.
De wandelingen zijn via een QR-code beschikbaar.

Plattegrond, situatie 1937

De Stichting

“de Kleine en de Groote”

De Stichting Oude Algemene Begraafplaats Zeist zet zich in voor het behoud van deze bijzondere historische plek om de belangstelling voor de oude begraafplaats levend te houden.

Dit doen we samen met de Gemeente Zeist, maar ook met de buurt, scholen en vrijwilligers.

De oude begraafplaats is een monument voor alle Zeistenaren. De Zeister jeugd zal via het onderwijs bij de begraafplaats worden betrokken. Er is een lesprogramma ontwikkeld voor de leerlingen van de bovenbouw van het basisonderwijs. Deze bestaat uit twee delen, een deel is bedoeld om op school in de klas uitgevoerd te worden en het tweede deel wordt uitgevoerd tijdens een bezoek aan de begraafplaats. Dit lesprogramma wordt begeleid door mensen van de begraafplaats.

De weg van instandhouding en ontwikkeling is lang; daarom heeft de stichting haar werk in stappen verdeeld.

1. Het poortgebouw

Een jarenlange voorbereiding ging vooraf aan de restauratie van het poortgebouw. De feestelijke ‘her’opening vond plaats op 29 september 2006. In de voormalige doodgraverswoning is een ontvangstruimte gemaakt en het voormalige baarhuis is een expositieruimte geworden. In die ruimte is sinds de opening de expositie ‘Begraven in Zeist’ te zien. De verschillende onderdelen van de exposite zijn opgeborgen in een houten kist met laden, waarbij dus aangesloten wordt bij waar het baarhuis in vroeger tijden dienst voor deed. Deze bijzonder vormgegeven expositie geeft een goed beeld van het begraven op de verschillende begraafplaatsen in de gemeente Zeist. Hiervoor is gebruik gemaakt van authentieke teksten en foto’s. Ook zijn er twee boekjes over het begraven in Zeist verschenen. Vanuit de expositieruimte heeft men een prachtig uitzicht over de oude begraafplaats.

2. Tentoonstellingen

Sinds 2011 zijn er jaarlijks tentoonstellingen georganiseerd over personen en families die op de begraafplaats begraven zijn. De posters van al deze tentoonstellingen zijn sinds 2018 overgebracht naar het baarhuisje en zijn nu ook tijdens de openstellingen te bezichtigen.

3. De grafmonumenten

 Op de begraafplaats zijn vier graven die Rijksmonument zijn. Het zijn de graven en grafkelders van Onno Sikkinghe (E81), grafkelders en tombe van de familie de Pesters (A15a en b), grafkelders van familie Voomberg (A31-32) en graf van mevr. Pijpers (N9). Deze graven zijn volledig gerestaureerd, inclusief de smeedijzeren hekken.

De overige graven zijn gemeentemonument. Hiervoor geldt dat deze graven, waar nodig, worden hersteld, onveilige situaties worden opgeheven en zal opslag van bomen en struiken worden verwijderd. Voor de marmeren graven zijn doorzichtige beschermkappen gemaakt, zodat zij niet blootgesteld worden aan de winterse weercondities, waardoor beschadigd kunnen raken.

 Informatie over specifieke personen kunt hier hier opzoeken >>

4. De grafkelders

Op de begraafplaats zijn 38 grafkelders aangelegd (vak A) door Gerrit Meerdink tussen 1859 – 1864 en Herman Meerdink tussen 1867 – 1889, waarna de beide heren de grafkelders verkochten. Zoveel grafkelders bij elkaar op een begraafplaats is redelijk uniek, het komt niet vaak voor dat er zoveel grafkelders rij aan rij liggen. Helaas zijn deze grafkelders nu in een slechte staat van onderhoud en moeten gerestaureerd worden. Dit is een groot en financieel kostbaar project en kan door de Stichting niet uitgevoerd worden. De gemeente Zeist heeft haar verantwoordelijkheid genomen en laat door deskundigen onderzoek doen op welke manier deze kelders het best gerestaureerd en daarmee behouden kunnen worden. 

5. De parkaanleg

De parkaanleg van de begraafplaats is oud en dateert van 1830 en 1890. Overeenkomstig het ontstaan liggen hier twee stijlperioden naast elkaar. Het voorste gedeelte is in formele stijl aangelegd met een hoofdas en zijassen, het achterste gedeelte in landschapsstijl naar een ontwerp van tuinarchitect H. Copijn.

Het park was in de loop der jaren sterk verwaarloosd en veel beplanting was verwilderd. Talrijke punten van het oorspronkelijke ontwerp waren gewijzigd en veel details waren verloren gegaan, maar de hoofdlijnen van de aanleg waren nog intakt.

In 2010 is ook het park gerestaureerd door de fa. Wille uit Geldermalsen, waarbij de oorspronkelijke structuur en beplanting zoveel mogelijk is hersteld.

Doorlopend project

Het blijvend begeleiden van het aanzicht en onderhoud van de oude begraafplaats is een gezamenlijk project van de gemeente Zeist en de stichting Oude Algemene Begraafplaats Zeist. Wij trekken samen op om deze historische plek in Zeist te bewaren voor de toekomst.

Rondleidingen over rituelen tijdens de Open Monumentendag: 9 september 2023

Op zaterdag 9 september is het weer Open Monumentendag. De Oude Begraafplaats in Zeist is zeker een bezoek waard en organiseert deze dag rondleidingen over rituelen op begraafplaatsen.

Renaissance muziek op de oude begraafplaats Zeist!

Op zaterdag 27 mei a.s. zal het renaissance ensemble Cantus Firmus vanaf 14 uur een aantal kleine (gratis) concerten verzorgen op de oude begraafplaats aan de Bergweg in Zeist.

22 april opening jaarlijkse muurtentoonstelling

In 2023 is de jaarlijkse muurtentoonstelling gewijd aan Jacob Theodoor Grothe (1822-1894) en zijn gezin. 
De tentoonstelling wordt op zaterdag 22 april 2023 om 13.00 uur geopend.

Folder ‘De Kleine en de Groote’

In 2019 is er een nieuwe folder over de Oude Algemene Begraafplaats verschenen. Deze folder geeft een korte kenschets van ‘wat er is’, ‘wat er al is gebeurd’ en ‘wat er nog gaat gebeuren’. De folder wordt breed verspreid in Zeist, maar is ook op deze website te zien.

Rondleidingen en openstellingen

Wij verzorgen rondleidingen op de begraafplaats tijdens de openstellingen in de zomermaanden, maar u kunt ook een (groeps)rondleiding aanvragen via info@oudealgemenebegraafplaatszeist.nl

Steun ons of help mee en wordt vrijwilliger

Historie

Korte geschiedenis van de begraafplaats

Op 24 mei 1825 werd bij Koninklijk Besluit bepaald dat in gemeenten met meer dan 1000 inwoners het niet langer was toegestaan om binnen de bebouwde kom te begraven. De gemeente Zeist moest daarom omzien naar een ‘nieuwe’ begraafplaats buiten de bebouwde kom.

De grond voor deze ‘nieuwe’ begraafplaats werd door de toenmalige burgemeester van Zeist, de heer Frans Nicolaas van Bern, op 8 april 1929 verkocht aan de gemeente Zeist. Het voorste gedeelte van de begraafplaats is het oudst en is in formele stijl aangelegd, in een patroon van rechte paden. Het oudste graf hier is van Pieter Stoop, die op 18 januari 1830 begraven werd.

Het neoclassicistische poortgebouw werd in 1829 gebouwd door J. Vermeulen. In 1885 werd door gemeentearchitect A. Nijland de doorgang van het poortgebouw verhoogd. Tevens gaf hij het poortgebouw het huidige, monumentale karakter.

Op de beide pilasters naast de poortdoorgang bevindt zich een staartbijtende slang met neerwaarts gekruiste fakkels. Onder het zadeldak van de pilasters is een vlinder afgebeeld en in het timpaanveld een gevleugelde zandloper. Rechts in de poortdoorgang bevinden zich drie offerblokken. Men kon daarin geld doen voor de algemene, de hervormde of de gereformeerde armen.

Nadat in 1917 de Nieuwe Algemene Begraafplaats aan de Woudenbergseweg in gebruik werd genomen, was het hier slechts toegestaan te begraven in (voor onbepaalde tijd uitgegeven) eigen graven. In 1965 werd de begraafplaats gesloten verklaard, maar bleef uiteraard wel toegankelijk voor bezoekers.

De Oude Algemene Begraafplaats staat al sinds 1987 op de gemeentelijke monumentenlijst. In 1999 werden het poortgebouw, vier specifiek genoemde graven en de hele parkaanleg ook Rijksmonument.