Wandeling De Zeister Middenstand uit vroeger jaren

Voorwoord

Een bezoek aan de oude begraafplaats in Zeist is zeer de moeite waard. De begraafplaats is een oase van rust in het centrum van Zeist, is goed onderhouden en geeft zicht op de geschiedenis van Zeist uit de 19e en 20e eeuw. Het Poortgebouw, vier bijzondere graven en de hele parkaanleg zijn Rijksmonument, wat het belang van een bezoek onderstreept.

Het bestuur van de Stichting, die de begraafplaats beheert, stelt zich ten doel om de belangstelling voor de oude begraafplaats levend te houden. Eén van de manieren om dat te doen is om gegevens op te diepen over de families en personen die er begraven liggen.

De middenstanders

In deze wandeling is er voor gekozen om de middenstanders centraal te stellen. Hadden ze een winkel of een werkplaats en waar was die gevestigd? Hoeveel personeel was er? Hoe adverteerden zij? Dat soort vragen wordt in het kort behandeld. Foto’s en andere illustraties verlevendigen de tekst. Wij menen dat met behulp van dit boekje, men zich een beeld kan vormen van de middenstand in Zeist in de 19e en het begin van de 20e eeuw.

Er is een twintigtal families uitgezocht. Wij hebben geprobeerd in de keuze van de winkels en de bedrijven de verscheidenheid van de middenstand tot uitdrukking te brengen. Er is een route uitgezet om in logische volgorde langs de graven te kunnen wandelen. De route is op de kaart aangegeven.

1. Familie Gerbel

Graf E137

Willem Gerbel (1855-1928)

Gerbel had een zaak voor piano’s en orgels en verkocht ook (blad)muziek en radioartikelen. Hij was gevestigd aan de Dorpsstraat 47.

2. Familie Schuurman

Graven E78 en J46

Hendrik Schuurman 1811-1887, Hendrik Dirk Schuurman 1855-1934, Willem Schuurman 1889-1922

Nadat “De Hoop” door brand was verwoest is in hetzelfde jaar 1867 “De Vriendschap” gebouwd. Iets verderop, aan de van Reenenweg bij de begraafplaats (waar nu de Action is gevestigd). De familie Schuurman heeft hier jarenlang de scepter gezwaaid. De molen was dit keer van steen. Het was een stellingmolen om koren te malen.

In 1927 is de molen onttakeld en in 1982 gesloopt. Velen weten nog dat de fouragehandel Schuurman/De Molen er was gevestigd.

3. Familie Pijper

Graf E54

Franciscus Johannes Pijper (1836-1883)

Uit een advertentie uit de Gids voor Zeist (omstreeks 1894) kunnen we opmaken dat na het overlijden van F.J. Pijper de zaak door de weduwe en zoon is voortgezet. Pijper had niet alleen een timmer- een aannemersbedrijf, maar hij legde ook bijzondere dingen aan, zoals elektrische- en luchtdrukschellen, spreekbuizen en telefoons.

De telefoonringleiding van Zeist dateert van 1896. De bedoelde telefoons waren vermoedelijk voor huishoudelijk gebruik. De watertoren dateert eveneens van 1896. Vóór die tijd was het slaan en boren van wellen nodig voor de eigen watervoorziening.

De Gereformeerde Kerk aan de Slotlaan kreeg een interieur, verzorgd door de zaak van We. Pijper. De offerte luidde: Preekstoel, twee overdekte kerkbanken, katheder en twee psalmbordjes voor 659,90 gulden.

4. Familie Stoové

Graven E49 en N11

Cornelis Adrianus Stoové, zijn twee zoons A. E. en Petrus Antonius Stoové en zijn zwager P. Seldenrijk waren bakkers. Deze vier heren hebben de grond gekocht die ligt tussen de Slotlaan en het Nooitgedacht aan de ene kant en de Jufferstraat en de Hogeweg, aan de andere kant. Dit stuk grond werd het Kampje genoemd. Het was 1906 en zij wilden dit terrein bestemmen tot bouwterrein. Ze hebben een weg ontworpen en wilden die tot openbare weg bestemmen en overdragen aan de gemeente. Dit werd de Heerenstraat. In 1929 is de naam gewijzigd in Heerenlaan. De bewoners (vooral de pensionhouders) vonden de naam Heerenstraat minderwaardig vergeleken met andere lanen in Zeist. De heren Stoové zou je honderd jaar later projectontwikkelaars noemen.

De bakkerij is door C.A. Stoové kort voor de aankoop van het Kampje aan zijn zoons overgedragen. Het bedrijf was gevestigd aan de 2de Dorpsstraat.

Blijkens de advertentie (Gids van Zeist, Kraal 1904) stond Stoové bijzonder bekend om zijn ontbijt-, sukade- en gemberkoek. Hij haalde er zelfs een zilveren medaille mee op de Internationale Bakkerij Tentoonstelling in Amsterdam in 1894.

De heer C.A. Stoové heeft een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van de Gereformeerde kerk in Zeist. We spreken dan over het eind van de 19e en begin 20e eeuw. Hij heeft zich met name bezig gehouden met financiële zaken. Zijn zoon A.E. Stoové heeft in de gemeenteraad gezeten (1909-1922) en was wethouder van 1917-1919. Zijn partij was de CHU en later de groep ‘Middenstanders’.

Zoals uit de opschriften is op te maken had het gezin veel jonggestorvenen te betreuren.

5. Familie Steggewentz

Graf J78

Willem Steggewentz (1836-1917)

Aan het eind van de 19e eeuw kende Zeist vijf smederijen. W. Steggewentz was daar één van. Het is bekend dat hij de kluisjes heeft gemaakt die aan de offerblokken bevestigd zijn van het Poortgebouw van de Oude Algemene Begraafplaats. In 1863 stond Steggewentz te boek als grofsmederij, maar hij had ook een hoefsmederij. Er waren vijf volwassen arbeiders werkzaam en één kind.

Het bedrijf was gevestigd aan de 1e Dorpsstraat. De zaak is op dezelfde plaats voortgezet door A. de Man. Zie foto (Nieuwsbode 27-04-1895). Op de foto staat als 2de van links siersmid Johannes v.d. Burgt, die de windhaan voor de toren van de Oude kerk heeft gemaakt.

6. Familie van de Kamp

Graf J64 (geen steen) + J66

Jan van de Kamp was timmermansknecht. Zo staat hij in oude adresboeken van Zeist. Later stond er “timmerman”. Hij is voor zichzelf begonnen en aannemer geworden. Het doodgravershuisje (nu Bergweg 26) schuin tegenover het Poortgebouw van de oude begraafplaats heeft hij in opdracht van de gemeente gebouwd voor een bedrag van 1500 gulden. In 1910 was het huis klaar. Zijn broer Theunis, de doodgraver, was de eerste bewoner (graf J 64)

Jan van de Kamp (graf J 66) had aan huis ook een winkel voor ijzerwaren. Na zijn overlijden in 1913 heeft zijn weduwe de zaak voortgezet, samen met de oudste zoon Henk. Later werd dit de ijzerwinkel H.v.d. Kamp en Zns. op de hoek van de Voorheuvel, Jagerlaan en Bergweg.

Uit een advertentie uit 1939 blijkt dat er ook wapens en munitie werden verkocht. Dat zal wellicht te maken hebben met het bestaan van de schietvereniging en diverse schietbanen van particulieren (b.v. op de Wulperhorst).

7. Familie van Arkel

Graf J44

Hier ligt Dirk van Arkel begraven (1861-1917). De familie van Arkel is lange tijd voor het vervoer in Zeist van belang geweest. De grootvader van Dirk (Frank) was in 1835 aangesteld als schipper van Zeist. De zoon van Frank (Dirk) heeft een stalhouderij overgenomen en Dirk jr. nam deze zaak in 1897 over.

De stalhouderij was gevestigd aan de Laan van Beek en Royen (hoek Dorpsstraat). Er is een weggedeelte naar dit bedrijf vernoemd (Stalhouderij). In de telefoonlijst van 1902 staat hij onder nr. 25. Voor zijn bedrijf was het belangrijk om een telefoon te hebben.

In de weekbode nr. 7 van 1894 wordt vermeld dat van Arkel door het gemeentebestuur is aangesteld als vervoerder. In 1900 werd het bedrijf hofleverancier. In 1971 is het uitgeschreven uit de Kamer van Koophandel in Utrecht.

8. Familie Ekdom

Graf J7

Het vervoer over water is voor Zeist heel belangrijk geweest. Eerst via de Zeister Rijn. En toen die niet meer gebruikt kon worden de Zeister of Biltse Grift. Deze grift is in 1641 gegraven. Er was een haven aan de Waterigeweg tegenover de Oude Kerk. Hier lag ook het voormalige Schippershuis. Jarenlang is de firma C. Ekdom hier gevestigd geweest op nr. 7

Er was een dagelijkse dienst van Zeist naar Amsterdam v.v. onder de naam Zeister Motor Pakschuitdienst. Weduwe G. Ekdom heeft tot 1928 de zaak voortgezet. De pakschuitdienst is gestopt in 1949. Het bedrijf was inmiddels op vrachtwagens overgegaan en heeft tot aan de verhuizing naar Bunnik een stempel gezet op het vervoer in Zeist.

Broer Jan Ekdom had een brandstoffenhandel, Waterigeweg 5, vlak bij zijn broer dus. Handig voor de aanvoer.

9. Familie van Loghem

Graven B28 / D10A

In 1863 waren er in Zeist 16 bakkerijen. Er waren al elektrische installaties maar van Loghem bewerkte deeg “met de hand”. R werkten in 1863 één volwassen arbeider en twee kinderen. Er werd 490 mud tarwe en 110 mud rogge verwerkt. De bakkerij was gevestigd aan de 1e Dorpsstraat.

10. Familie Van Hoeflaken

Graf D24Van Hoeflaken had een sigarenzaak op de hoek van de Jagerlaan en de Torenlaan. In 1918 is de zaak verkocht. Er bleef een sigarenzaak in gevestigd tot 1952. Toen kwam kapper Van Vliet er in.

11. Familie Uitman

Graven N4 + D15

De familie Uitman woonde aan het eind van de 2e Dorpsstraat. De werkplaats was aan de Jufferstraat. Ze bezaten een wagenmakerij. Later werd het deftige woord “carrosseriebedrijf”. In 1863 waren er drie volwassen arbeiders werkzaam. Ze hadden telefoonnummer 63. Bij de Politie stond een ziekenauto, dit was een 2e hands bestelauto, die door Uitman was aangepast. Deze wagen werd gebruikt voor vervoer van minder draagkrachtige zieken… en de auto had geen veren!

12. Familie de Bruijn

Graf D17

A.H.G. de Bruijn had een speciaalzaak voor koffie en thee. De zaak was gevestigd aan de 2e Dorpsstraat 35. In 1927 werd A.J.H. Bours de nieuwe eigenaar.

13. Familie Van Nie

Graf B2

Van Nie was aannemer. Hij heeft o.a. het bekende Soephuis gebouwd in 1865. Het Soephuis bestaat nog steeds. Het is gelegen aan de Maurikstraat bij de Oude kerk.

Uit gemeentelijke gegevens van 1863 blijkt dat er 12 volwassenen bij Van Nie in dienst waren en dat hij ook een “stucadoorderij” had. Ook bouwde hij de Gereformeerde kerk aan de Slotlaan en wel voor een bedrag van 16449 gulden.
Een groot rond glas-in-lood raam is nog bewaard gebleven. Het is te bewonderen bij de fa. Stinkens op het bedrijventerrein bij Oud London. Deze firma, die orgelpijpen fabriceert, is lange tijd in het achterste deel van dit oude kerkgebouw gevestigd geweest.

14. Familie van Riessen

Graf A5

Hendrik Willem van Riessen (1835-1916) kwam uit Renkum. Toen hij 18 jaar was vestigde hij zich in Zeist. Hij ging wonen op Nooitgedacht. Hij ging handeldrijven met een handkar. De zaken gingen goed en later liet hij een groot vierkant winkelpand bouwen op de hoek van de 1e Hogeweg/Montaubanstraat (nu is Roobol daar gevestigd). In dit pand was een warenhuis, een grote winkel met een groot assortiment artikelen.

Zij zoon, eveneens Hendrik Willem geheten, heeft de zaak na 1916 overgenomen en woonde na zijn huwelijk in 1918 boven de zaak.
A 5 is een familiegraf. Dit duidt erop, dat de familie zeer bemiddeld was te noemen. Of deze familie toen nog tot de middenstand gerekend kon worden is dus de vraag.